Sayı: 137 - Ortalama okuma süresi: 7 dakika (1.874 kelime)

Dönülmez akşamın ufkunda: Türkiye'den gitmek mi, kalmak mı?

Yazı ve fotoğraflar: Janset Atacan

Portekiz'in başkenti Lizbon'da öğrenci olduğum yıllarda şehrin farklı noktalarında sık sık karşıma çıkan bir sözcük vardı: ‘Saudade’. Yıllar sonra aynı ismi taşıyan bir şarkı Portekiz’in Eurovision temsilcisi oldu. ‘Saudade’ açıklaması oldukça zor bir kavram, çevirisi neredeyse mümkün değil. Portekizli bilim insanı Aubrey Bell, 1912’de bu kelimenin ağırlığını anlatmaya yeltenen kişilerden yalnızca biri. “Var olmayan ve muhtemelen var olmayacak bir şeye karşı duyulan belirsiz ve sürekli arzu” diyor Bell. Portekiz halkı ise melankolik bir özlemi, yalnızlığı ve eksiklik duygusunu tasvir etmek için kullanmayı tercih ediyor.

Türkiye, gün geçtikçe içinden çıkılmaz duygularla kavrulduğumuz bir yere dönüşüyor. Akademisyenler, sanatçılar, gazeteciler, doktorlar, mühendisler... Bir gün herkes gidecek ve geride kalanlar arasında kendimi kaybedeceğim diye korkuyorum. Bir yerin yabancısı olmak da öyle kolay değil. Yeni aidiyetlikler yaratma çabası, konsolosluğun vize vermesini beklerken geçen günlerden daha zorlayıcı oluyor. 

Hareket etmeye yönelik ihtiyaç baskın, çevreden gelen öğütler de bir o kadar yoğun. “Ne zaman gideceksin?”, “Hayatını burada harcama”, “Kalmakla hata ediyorsun”, “Ya pişman olursan?” 

Lizbon, 2017, Delicias do Alberto

Yüksek eğitimli, çoğu meslek sahibi, ‘nitelikli işgücü’ diye tabir edilen gruba dahil çok sayıda insan Türkiye’den ayrılıyor. TÜİK, 2022 yılında Türkiye’den yurtdışına göçün yüzde 62.3 arttığını açıkladığında bu oran bana az gelmişti doğrusu. 

Aklımda şu sorular canlandı: Kırılma tam olarak ne zaman yaşandı? O zaman biz de mi gitmeliyiz? Sahi ya pişman olursak?

Göçmen bir ailede büyümenin dezavantajları kadar avantajları da var. Bitmek bilmeyen göç hikâyeleri, tarihi atılmamış mektuplar ve görmüş geçirmişliğin sonsuz bilgeliği. Bu bilgelikten seyahat etmeye başladığım ilk yıllarda epeyce yararlandım. 

Sonsuz göçebelik

2019’da artık Türkiye’de yaşamak istemediğime karar verdiğimde Avrupa’nın birçok başkentini ziyaret etmiş; hemen hemen hepsini de çok sevmiştim. Brüksel’e taşındım, ‘saudade’ beni o zaman vurdu. Önce sert, bir şimşek gibi; sonra yavaş yavaş dinmeyen bir arzuya dönüştü. Neyi özlediğimi de bilmiyordum, ama zaten ‘saudade’ bir bilinmezlik hâliydi. Türlü türlü özverilerde bulunmuş, çok çalışmış ve yüksek lisans eğitimi almak için hayallerime koşmuştum.

Çok sonra, bu hayalin artık bana ait olmadığını; aidiyetsizlik hissiyle de baş edemediğimi fark ettim. Yüksek lisansımı bitirdim ve işin tuhafı, Türkiye’ye geri döndüğümde de tamamlanmış hissetmedim. O günden bu yana seyahat etmeye devam ediyorum, dünyanın farklı yerlerini görme arzusunun beni yersiz yurtsuzlaşmaya ittiğinin bilinciyle ‘saudade’yi hissetmeyeceğim bir yer arıyorum. Ben, her gün, yeniden başka bir şehre ve ülkeye göç ediyorum. 

Ancak hikâyesi benimkinden ayrılan başka çok insan var. Bu yazıyı hazırlarken konuştuğum kişiler, yurtdışında yaşamanın farkını yakından hissedenler. Dünya sadece İstanbul’dan ibaret değil.

Roma, 2016, Castel Sant'Angelo

2019’da Almanya’ya taşınan Ekin Limoncu için yeni kültürleri keşfetmek ve sıradışı deneyimler kazanmak en büyük motivasyon kaynağı. Başka bir ülkede yaşama hayalinin çocukluk yıllarına dayandığını söyleyen Ekin, “Dünyanın sadece bizim ülkemizden, bizim şehrimizden ibaret olmadığını fark ediyordum, yeni şeyler deneyimleme isteği beni yurtdışına götürdü” diyor. 

Ancak Ekin, Almanya’ya gittiği ilk yıllarda iş bulmakta epey sıkıntı çekiyor. Pandeminin ortaya çıkışı da istediği işi bulmasını geciktiren sebeplerden biri. Türkiye’de medya sektöründe çalışan Ekin, dilini geliştirmek ve Almanya’daki kültürü tanımak için baristalık yaptıktan sonra nihayet kendi alanında bir iş bulmayı başarıyor. Türkiye’deki insanların sıcaklığını özlese de kişisel alana saygılı bir toplulukta yaşamayı benimsediğini dile getiren Ekin, bir kadın olarak Almanya’da kendini daha güvende hissettiğini söylüyor.

Üniversite eğitimi için Fransa’ya giden Duru Barbak ise temel motivasyonunu ‘sahip olmanın giderek zorlaştığı refah seviyesi’ olarak açıklıyor. Duru’ya göre, Türkiye'den gitmek bir tür kendini kurtarma çabası aslında. Duru, çevresinde yurtdışına gitme hayali kurmayan olmadığını vurguluyor: “Doğduğumuzdan beri içinde bulunduğumuz ülke gündemi o kadar yorucuydu ki insanı tamamen bir isteksizliğe itebiliyor her şeye karşı.”

Ege kasabasında göbek büyütmek: Neden olmasın?

Şimdilerde içerik stratejisti ve bir yazar olarak kendine İngiltere’de yer bulan 28 yaşındaki Berkok Yüksel için yurtdışında yaşamanın iyi yönleri olduğu kadar zorlukları da var. 

Zira hayat çok katmanlı bir yapı, vardığımız noktada da engellerle karşılaşmamız olası. Berkok, bu durumu şöyle açıklıyor: “Türkiye’de destek ağları bulmak, çevre büyütmek, kültürel olarak uyumlu partner adaylarına denk gelmek kolay. İngiltere’de sosyal hayat daha zor, makro seviyede her şey daha kolay”. Öte yandan Berkok, hiçbir yerde zorlukların sonsuz olduğuna inanmamakta da haklı. Zamanla insan her şeye alışıyor, her zorluğun üstesinden geliyor. Türkiyeli göçmen topluluklarının olduğu yerlerde sosyal zorlukları aşmak o kadar da zor değil. Türkiye’ye dönmek peki? Berkok, artık Türkiye’yi bir kaçış rotası olarak görüyor. “Daha kolay orasıymış gibi geliyor bana” derken kariyerinin sonuna yaklaşmadan da dönmeyeceğini dile getiriyor. 

İngiltere’nin, üretim biçimlerine yaklaşımda, fırsat eşitliğinde, iş ahlakında çok daha önde olduğuna işaret eden Berkok için Türkiye bir tatil beldesinden farksız. “Emeklilikte daha sıcak ve rüzgârı tatlı bir yerde neden göbek büyütmeyeyim?” sözleri de bunu açıklar nitelikte. 

Göç ayrı bir mücadele alanı, buradakine benzemiyor, bir akıştan ibaret. Gittiğiniz ülkeye uyum süreci, kasislerin yoğun olduğu bir yolu yürümek gibi. Ancak bir yere zaten yabancı hissediyorsanız, yeni yabancılar arasında ne kadar kayıp düşebilirsiniz ki? Bir topluluğa ait hissetmenin ön koşulu aynı dili ve aynı kültürü paylaşmanın ötesine geçmedi mi? 

Brugge/2020

Özyeğin Üniversitesi’nden Prof. Dr. Evren Balta, yeni kuşak göçmenlerde aynı dili konuşma arzusunun yok olduğundan bahsediyor. Bunu göç pratiklerindeki değişkenlikle özetlemek mümkün. İngilizce, resmî dili İngilizce olmayan bir ülkede dahi hayatınızı yönlendirmenizi sağlıyor. Farklı göçmen topluluklarıyla arkadaşlık kurmak için aynı dili konuşmanıza, ortak bir yemek kültürüne sahip olmanıza gerek yok. Ana dilde konuşma isteği irade dışı kalıyor, kaçınılmaz. Göç, hepimizi imzası olmayan bir antlaşmayla birbirine bağlıyor. Hem kendini gerçekleştirememenin ağır yükünü sırtlamaktansa, çetrefilli bir yolda tökezleyerek ilerlemek daha iyi değil mi? 

Şu sıralar Türkiye'den gitmek için bavulunu toplayan 26 yaşındaki Özgün Özgül, o yolu yürümek isteyenlerden. Yakın bir zamanda Hollanda’ya taşınmayı planlıyor. Türkiye’de video editörü olarak çalışan Özgün, rahat bir yaşam sürmediği görüşünde. Mesleğini icra etmesi de gittikçe zorlaşıyor. Türkiye’de yaşarken karşılaştığı zorlukların, göç ettiğinde karşılaşacağı zorluklardan daha fazla olduğunu savunan Özgün, yaklaşık bir sene önce Türkiye’den ayrılmayı kafasına koymuş. 

Bir yeri bırakıp diğerini kucaklamak uzun soluklu bir yolculuk. Öte yandan Özgün, kararından emin ve “Türkiye, bize burada yaşayabilme fırsatı vermiyor” diyor. 

Bilinmeyene adım atmak zor. Bu kararların her biri bir gecede alınmıyor. Ev bildiğin bir yerin sana yabancılaşması da bir o kadar yorucu. Fiziksel bir toprak parçasını yitirmekten öte, aidiyet hissettiklerinin hayatın doğal akışında elinden kopması ya da elinden alınması yabancılaşmanın bir haline, sonra göç etmenin esas manasına dönüşebiliyor. 

“Ülkelerarası gönüllü geçiş sistemi” diye tanımlıyorum ben bunu. Evle kurulan aidiyet bağı kırıksa ve tamir etmek için iyi bir usta bulamadıysanız yeni ustaları araştırmaya başlamanız gerekiyor. Evi fiziksel bir mekân olmaktan çıkarıp ruhani bir bağa dönüştürmenin vakti geldi de geçiyor.

gündem

Fotoğraf: NTV

Ankara’da İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü giriş kapısı önünde saat 09.30 civarında bombalı saldırı düzenlendi. İçişleri Bakanı Yerlikaya, saldırıyla ilgili şu bilgileri verdi: “Hafif ticari araçla gelen iki terörist bombalı saldırı eyleminde bulunmuştur. Teröristlerden biri kendini patlatmış, diğer terörist etkisiz hâle getirilmiştir. Açılan ateş sonrasında iki emniyet mensubumuz hafif biçimde yaralanmıştır.” 

• TBMM’nin yeni yasama yılının açılışına saatler kala düzenlenen saldırıyla ilgili yayın yasağı kararı verildi. Saldırı, TBMM’nin karşısındaki İçişleri Bakanlığı’nın Emniyet Genel Müdürlüğü kapısı olarak bilinen, Atatürk Bulvarı üzerindeki giriş tarafında gerçekleşti.

Şanlıurfa’da sürdürülen Göbeklitepe ve Karahantepe kazı çalışmalarında gerçek boyutlu bir yaban domuzu ve insan heykeli bulundu. Ölü bir insanı çağrıştıran kaburga, omurga ve omuz kemiklerinin öne çıktığı oturur vaziyetteki heykel, 2.3 metre yüksekliğinde. Yüzeyinde kırmızı, beyaz ve siyah pigment kalıntılar görülebilen domuz heykeli, o dönemden günümüze uzanan ilk boyalı heykel olma özelliğini taşıyor. 

‘Kanun Hükmü’ belgeselinin durumu nedeniyle tartışmaların odağındaki 60. Altın Portakal Film Festivali’nin iptal edildiği açıklandı. Kararı duyuran Antalya BB Başkanı Böcek, ‘kendileri dışında oluşan ve oluşturulan süreç’ sebebiyle iptal edildiğini söyledi. CHP’li Böcek, ‘Kanun Hükmü’ belgeseli için ‘malum film’ ifadesini kullandı ve ‘süreci yönetememekle’ eleştirdiği festival yönetmeni Ahmet Boyacıoğlu'nun görevine son verildiğini duyurdu.

İstanbul Beşiktaş‘taki Yıldız Parkı’nı yapılaşmaya açan ‘koruma statüsü değişikliği’ mahkeme tarafından reddedildi. İBB, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın statü değişikliği kararını yargıya taşımıştı.

Konaklama şirketi Airbnb için hazırlanan ve bu ay yürürlüğe girmesi beklenen düzenlemeden yeni detaylar paylaşıldı. Bloomberg’in kulis haberine göre, AirBnb üzerinden kiraya verilecek daireye ‘turizm konutu tabelası’ asılacak ve ‘yangın merdiveni’ zorunluluğu getirilecek. Kiraya verilecek daire için bina sakinlerinin tamamının onayı gerekecek. 

Fransız milyarder Bernard Arnault ve Rus Oligark Nikolai Sarkisov hakkında ‘kara para aklama’ suçuna karıştıkları suçlamasıyla ön soruşturma açıldı. Arnault, Bloomberg Milyarderler Endeksi’ne göre 167 milyar dolarlık servetiyle dünyanın en zengin ikinci insanı.

bir foto

Şeriban Alkış

Aristoteles’e göre felsefe, çatışan argümanlardan dolayı deneyimlenen bir güçlükten doğar. Yani aporia. Aporia yoksa merak yoktur; öyleyse felsefe de yoktur.

ABD’li fotoğrafçı Andrew Waits, ‘APORIA’ isimli fotoğraf projesinde, dünyanın pek çok kentsel bölgesinde yaşanan hızlı büyüme olgusunu ele alıyor. Siyah beyaz fotoğraflarının özünde, hızla değişen bir çevrenin, kişilerin ve hatta nesnelerin ruhunu nasıl etkilediğini keşfetme arzusu bariz.

“Çoğunlukla içinde yaşadığımız sistemin altında yatan mekanizmalardan kopuğuz. APORIA bu kopukluğu, anlama ve bağlantı kurma mücadelesini vurgulamaya çalışıyor. Belki bunu yaparken, bir nüfusun kolektif ruhunun gizli mesken tuttuğu sistemin altında ne olduğuna dair kısa bir bakış sağlayabilir” diyor Waits fotoğrafları için.

Sahiden de metropoldeki hâlimiz ne? Etrafımızda binalar yapılıyor, binalar yıkılıyor; mağazalar açılıyor, mağazalar kapanıyor; insanlar geliyor, insanlar gidiyor. Böyle bir yerde fiziksel manzaralarımız nasıl gürültülü, kültürel manzaralarımız nasıl gergin? Waits de “Karmaşıklıkla bu kadar derinden örülmüş bir ortamda gözlemlenebileceklerin bir sınırı var” diyor zaten.

Bu serinin, kentsel mekânların mutlak zararlı veya aldatıcı doğası hakkında olmadığı; bir şehrin ‘çelişkili cephesinin’ altında ne yattığını anlamak üzere bir giriş noktası sunan kurgusal bir anlatı olduğunu belirtiyor.

Aporia, şüphenin ifadesi olarak da tanımlanıyor. Bir metinde, bir argümanda veya bir teoride ortaya çıkan çözülemez bir iç çelişki. 40 yaşındaki fotoğrafçı, fotoğraflarındaki bu gizemli manzaralarında özellikle de değişim kaygısı ve kentsel mekânların belirsiz doğasını belgeliyor.

📸 Daha fazla fotoğraf.

şarap

Anadolu'nun şarap mirası canlanıyor 

Sema Özcan

Doğu Anadolu’nun en özel üzümlerinden Öküzgözü ve Boğazkere’nin hasat dönemi için Mey | Diageo ev sahipliğinde Elazığ Alpagut’taydık.

Binlerce yıl öncesine dayanan tarihiyle şarap üretimi için son derece uygun topraklara sahip ülkemizde en eski alkollü içecek izleri, Göbeklitepe ve Urfa kazılarına dayanıyor. Ayrıca dünyanın en eski üzüm çekirdekleri, Diyarbakır'ın Ergani yakınlarındaki Neolitik merkez olan Çayönü'de bulundu. Bölgedeki diğer arkeolojik yerleşimlerde de yaklaşık 8-9 bin yıl öncesine tarihlenen üzüm çekirdekleri keşfedildi.

Dünyanın en ünlü şarap uzmanlarından biri olan Hugh Johnson, Elazığ topraklarının cömertçe sunduğu Öküzgözü ve Diyarbakır’ın kıraç topraklarına azimle tutunan köklerin meyvesi Boğazkere’nin yetiştiği Doğu Anadolu Bölgesi için kaleme aldığı şarap ansiklopedisinde, “Eğer Ağrı Dağı’nın eteklerindeki bağlar gerçekten Nuh’un kurduğu ilk bağlar idiyse, Türkiye’nin, Doğu Anadolu Bölgesi’nin şarabın anavatanı olduğu iddia edilebilir” diyor.   

“Türkiye turizminin petrolü şaraptır” diyen Mey I Diageo Genel Müdürü Levent Kömür, şarabın farklı ülkelerde turizme büyük fayda sağladığının altını çizdi.

Dünyanın beşinci büyük bağ alanına sahip Türkiye, dünya üzüm üretiminin yaklaşık yüzde 5’ini karşılamasına rağmen, ülke genelinde üretilen üzümün yalnızca yüzde 3’ü şarap yapımına ayrılıyor. Bu oran Avrupa Birliği ülkelerinde yüzde 85, bağcılıkla uğraşan diğer ükelerde ise ortalama yüzde 80 dolayında seyrediyor.

Türkiye’nin üçte biri yüzölçümüne sahip olan Yeni Zelanda’nın bağcılık yaptığı alan, Türkiye’nin 10’da biri. Oysa bugün bu ülkede, Türkiye’nin 273 katı şarap ihracatı yapılıyor. Üstelik Yeni Zelanda’nın 100 yıl öncesine kadar bağları, üzümleri yoktu. Komşumuz Yunanistan, Türkiye bağ alanının sadece yüzde 14’ü kadar bir alanda şaraplık üzüm yetiştiriyor; ama Türkiye’nin 10 katı şarap ihraç ediyor.

Türk şaraplarının hak ettiği değeri görmesi için Levent Kömür’ün bir ricası var: “Bir restorana gittiğinizde ısrarla Türk şarabı isteyin!”

pazar önerileri

• Tame Impala konser kaydı: ‘Live at Melt Festival 2016’
• Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Yazın ardından: Şampiyonlar, rekorlar, geri dönüşler’, Kültür: ‘Kanun Hükmü': Sansür vs. örgütlenme’, Günlük Doz (29 Eylül): ‘Hiçbirimizin suçu yoktu’, Business: ‘X Haber’
• Bant Mag. Video Klip Ödülleri’nin finalistleri ve adayları. 
• Mehmet Açar’ın ‘Kuru Otlar Üstüne’ eleştirisi: ‘İnsan olduğu için…’
• mevzu: serisi ‘Kanal Hikayeleri’ bölümü: ‘KALT’ 
• Murat Beşer’in yazısı: ‘Kuşakların yaşam tarzı: Kemancı’
• ‘Demirkol'un Galaxy Rehberi’ programında Mehmet Demirkol’un konuğu gazeteci Fatih Altaylı: ‘Gazetecilik kariyeri ve Galatasaray’