Sayı: 145 - Ortalama okuma süresi: 4 dakika (1.297 kelime)

Füruğ Ferruhzad portresi: Acıyı sahiplenmek ya da sahiplenmemek

Zeynep Şölen Yıldız

“Özgürüm, bana vermekten korktuğunuz özgürlük, benim sizden gizleyerek elde etmeye çalıştığım özgürlük, ve sonuçta hatalar yaptığım özgürlük.”

Klasik bir cümledir, “Ben yapsam ne değişecek ki?”. Her konuda söyleyebiliyoruz bunu, bizim çabamızdan çok daha büyük, çok daha küresel kararların, bizden çok uzak insanlar tarafından verildiği her şeyle ilgili. Üstelik tüm her şeye, yakınımızda ya da kilometrelerce, asırlarca uzağımızdaki her şeye belki de tarihin hiçbir zamanında, hiçbir yerinde görülmediği kadar yakınız. Her şeye şahidiz, ama sorumuz değişmiyor, ne yapabiliriz ki? Çoğu zaman sessizce kabul edebiliyoruz hiçbir şey yapamayacağımızı, düşünmemeyi başarıyoruz. Bazense beliriveriyor tekrar, mesela şu sıra içinde olduğumuz savaş günlerinde yine kurcalamaya başlıyor zihinleri. “Bakmıyorum ben” diyor bir arkadaşım, Gazze haberlerini, görüntülerini kast ederek. “Bizim üzülmemiz neyi değiştirir ki?”.

Bu soruya verilecek en iyi cevap nedir bilmiyorum. Ama bazı insanların hayatı, hayatın içine doldurdukları biraz da bunun cevabı gibi. Onlardan biri Füruğ. Şöyle deniliyor hakkında yazılan bir yazıda, “Füruğ Ferruhzad şiiri, fildişi kulede yapılan sanatsal bir etkinlik değil, yirminci yüzyılın ortasında, katı bir ataerkil geleneğe doğmuş, evcilleştirilmeye direnen bir ruhun, özel alandan kamusal alana geçişine aracılık eden bir pencere”.

Tam burada gidip ona sormak istiyorum, ne değişiyor biz o pencereleri açınca, uzak yerlere gidince, dayanamayıp doğduğumuz yere geri dönünce, değiştirince, hayır deyince, acıyı sahiplenince, ondan bir şey üretince? Füruğ Ferruhzad şair, yazar, oyuncu, yönetmen, ressam. Her yerde yazıyor bunlar, eklemek gerek; bir de feminist, aktivist, bir özgürlük savaşçısı. Füruğ Farsçada ışık demek, bu da yazıyor, ama ismini kimin koyduğu bilinmiyor. Tüm alışıldık karanlıkların içinde ışıkları yakmaya çalışan, bunu dize dize ördüğü kelimelerle yapan bir sanatçı. 

Kısacık hayatına bakınca tüm bunları nereye koymak gerektiği düşüyor akla. Füruğ sanki zamanın kaçak noktalarını, rüzgarın değmediği bir geçiti bulmuş bir sihirbaz gibi. Bir sayılara, bir hayatına bakıyorum ve tutmuyor, akıl almıyor, zaman hızlı geçmiyor, geçmemiş, Füruğ nasıl direnmiş, diye soruyorum. Kız kardeşi onun için “Hiçbir şair, şiir için bu kadar bedel ödememiştir” demiş. Şiir için, özgürlük için, ona ‘sen böyle olmalısın’ diyen herkese hayır demek için. “Mutluluk böyle olmalıdır” diyen herkese şunu demek için, “Belki şiir beni mutlu edemez gibi görünüyor olabilir ama ben mutluluğu başka bir şekilde algılıyorum. Benim için mutluluk güzel elbiseler, iyi yaşam ya da güzel yemekler değil, ben ruhen huzurlu olduğumda mutlu oluyorum ve şiir ruhumu huzurlu kılıyor.” 

Füruğ’un büyüdüğü ev, içinde yaşayanların ekonomik olarak zorlananların, disiplinli bir babanın kurallarına uyanların, kitap okumaya aşina olanların yaşadığı bir ev. Bu ev, o zamanlar Füruğ için hangi renkti bilmiyoruz ama Füruğ o evin yerinde durmayan, kitaplara, defterlere, kalemlere ilgili, bulduğu her köşede gizli gizli şiir yazan çocuğuydu. Kadınlara pek de yer olmayan Tahran sokaklarında kadınların evlerindeki pencereler bile sokakları görmüyordu. Sonunda Füruğ için için ev biraz, uzaklaşıp sokağa varılması gereken ya da insanın yazarak, kendi içinde, yeniden kurması gereken bir şeydi. Füruğ kendi içindeki evini kalemlerden, mürekkepten, korkusuzca yazdığı hislerinden kuruyordu. 

İlk şiirini yayımlatmaya gittiğinde nasıl göründüğünü editör ve şair Feridun Moşiri “Saçları dağılmıştı ve elleri mürekkepliydi. Sanki ellerinde bir dolmakalem parçalanmış ve mürekkebi bulaşmıştı” diye anlatıyor ve ilk şiiri ‘Günah’ı yayımlıyor, ‘Entelektüel’ adlı popüler bir dergide. 

1955 yılında ise ilk kitabı yayınlandı, ismi ‘Tutsak’. Orjinal metninin sonuncusu, geçenlerde İzmir’de bir sahafta satılmış, ama tüm şiirlerinin olduğu kitaplar farklı yayınevlerinden farklı kapaklarla basılmış, bulmak zor değil. Yaşadığı günlerde de, sonraki yüzyıla taşıdığı sesiyle de şairliğini çoktan kanıtlamış, sesini bulmuş ve onu duyurmuş biri Füruğ. Ve o sesi başka alanlara da taşımış, sinemaya da ilgi duymuş. 1962 yılında filmi ‘Ev Karadır’ filmini yapıyor. Film, küçük bir köy olan Baba Baghi cüzzamlı kolonisi sakinlerinin gündelik hayatını anlatıyor. 

“Ah! Bir güvercin gibi kanatlarım olsaydı. uçar ve huzurlu olurdum. çünkü şiddeti ve kavgaları gördüm. Bu dünyada çok acı çektim. Bu dünya gebe ve haksızlık doğuruyor” diyordu orada, haklıydı. Kendi sesinden duyabiliyoruz bu sözlerini film boyunca. ‘Ev Karadır’ın çekimleri sırasında Mansur isimli bir çocuğu evlat ediniyor, ve güzelliğe çeviriyor birazını alıyor dünyanın haksızlıklarının. ‘Ev Karadır’, Füruğ’un yönettiği, yönetebildiği ilk ve son film. İlk şiir kitabı ‘Tutsak’tan sonra ‘Duvar’, ‘İsyan’ ve ardından ‘Yeniden Doğuş’ geliyor, son şiir kitabı. 

Onun doğumla başlayan, kelime kelime dizdiği yeryüzü hikâyesi, yaşamı gibi ilginç. Belki hızlı belki erken son buluyor. Geride ne bıraktığına bakıldığında bir film, acı, aşk, direniş, arayış, şiirler, iki çocuk görünüyor. ‘İnanalım Soğuk Mevsimin Başlangıcına’yı henüz yayınlayamamıştı yaşarken, ölümünün ardından yayımlandı. İçinde yine kendi ruhunun umutlu dizelerinin olduğu, “Sevgili, ey biricik sevgili ne de çok kara bulut var güneşin konukluğunu bekleyen. Uçuş düşlediğin bir yolda bir gün o kuş belirdi” gibi. 

Dönüp yine soruyorum, 32 yıllık bir hayatta şiir yazmak, karşı koymak, film yapmak, bir çocuğu almak, bir okul servisi karşısına çıkınca direksiyonu kırmak, ne değiştirir? Füruğ’a göre bir şair, yaşamını ve şiirlerini birbirinden ayıramazdı. Hayatına bakınca bunun nasıl mümkün olabileceği, ya da belki aksinin nasıl mümkün olmadığı görünüveriyor. Onun şiiri, yaşam öyküsüydü aslında, kendisinin de “Şiirlerim benden önce de vardı ben onları yazmak için doğmuşum” dediği gibi. 

İranlı ünlü yönetmen Abbas Kiyarüstemi, onun edebi kimliğini, kültürel bir sembol oluşunu Shakespeare’e benzetmiş ve şöyle demiş, “Füruğ’un saçları, ülkemizde gerçeği söyleyen son şeydi”. Onun söyledikleri ne dünyanın haksızlıklarını, ne kadınların özgürlüklerinin kısıtlanmasını, ne hastaların uzaklara yollanmasını, ne şairlerin erken ölmesini değiştirdi. Ama o gerçeği söyledi ve hiçbir şey değişmese de gerçeği söylemenin, acıyı sahiplenmenin, var olanı dönüştürmenin, kısacık bir ömrü yaşayabilmenin çok büyük olduğunu gösterdi. 

“Bu dünyada çirkinlik kıtlığı yok. Eğer insanlar ona gözlerini kapatırsa daha da çoğalır ama insan sorun çözücüdür. Bu ekranda çirkinliğin resmini, acı çekmenin tasvirini göreceksiniz ki önemsememek insafsızlık olur. İnsanlığa olan hürmetimizden bu acıyı hafifletmek için bu çirkinliğe karşı savaşmalıyız. Bu filme esin kaynağı olan bu umuttur” diyerek.

bugünkü destekçimiz

7 bölümlük orijinal dizi ‘A Murder At The End Of The World' sadece Disney+’ta

Fragmanı yayınlandığı andan itibaren büyük merak uyandıran ‘A Murder at the End of the World’ sadece Disney+’ta diziseverlerle buluştu. 7 bölümden oluşan ve şu ana kadar 3 bölümü yayınlanan orijinal dizi, fantastik-gizem türünde ödüllü ve çok beğenilen dizi ‘The OA’in arkasındaki ekibin imzasını taşıyor. 

‘A Murder at the End of the World’, Darby Hart (Emma Corrin) adındaki Z kuşağı amatör dedektif ve teknoloji meraklısı genç bir kadını merkezine alıyor. 

Darby ve diğer sekiz misafir, gizemli milyarder Andy Ronson (Clive Owen) tarafından İzlanda'da gözlerden uzak ve ihtişamlı bir yerdeki inzivaya katılmaya davet edilince işte işlerin seyri orada değişmeye başlar. Diğer konuklardan birinin ölü bulunması bu inzivayı kabusa çevirecektir. Darby, katilin başka birini öldürmesinden önce, birbirleriyle çatışan çıkarlar karmaşasında kendini bulur ve bunun bir cinayet olduğunu kanıtlamak için tüm becerilerini kullanmak zorunda kalır.

Corrin ile Owen’a Harris Dickinson, Brit Marling, Alice Braga, Joan Chen, Raúl Esparza, Jermaine Fowler, Ryan J. Haddad, Pegah Ferydoni, Javed Khan, Louis Cancelmi, Edoardo Ballerini, Britian Seibert, Christopher Gurr, Kellan Tetlow, Daniel Olson ve Neal Huff’ın eşlik ettiği ‘A Murder at the End of the World’ün yaratıcı koltuğunda ise ‘The OA’yi de yaratan Marling ile birlikte Zal Batmanglij oturuyor. 

Çekimleri İzlanda’nın büyüleyici coğrafyasında ve New Jersey ile Utah’da gerçekleşen orijinal dizi 'A Murder At The End Of The World' her Salı günü izleyicilerle buluşmaya devam edecek.

bir foto

Şeriban Alkış

Bugün belgesel fotoğrafçılığının temel isimlerinden birinin fotoğraflarına bakıyoruz. Bir ‘yabancı’, ‘misafir’ olarak geldiği ülkenin en yalın, sert ve gerçekçi belgelerini armağan etmişti toplumuna. Hem teknik hem içerik bakımından kabul görmemişti önce yaptıkları. Neredeyse bir asırlık ömrü boyunca üretti. Aradan geçen onlarca yıla rağmen çalışmaları hâla referanslar alıyor ve büyük bir saygınlıkla anılıyor.

Robert Frank, İsviçreli bir anne ve Alman bir babanın çocuğu olarak 1924’te Zürih’te dünyaya geldi. Nazi Almanyası, Yahudi oldukları için ailesini 1935 yılında vatandaşlıktan çıkardığında Frank henüz 11 yaşındaydı. Savaşın sonunda, Frank ailesi İsviçre’den vatandaşlık alabildi ancak ancak Robert, ABD’ye göç etti. Harper’s Bazaar’da moda fotoğrafçısı olarak çalışmaya başladı. Kısa süre içinde fotoğrafın başka imkânlarının da olduğunu hatırlatan çevrelerle tanıştı. Ve yolculuğuna başladı. Avrupa’ya ve Güney Amerika’ya seyahatlere çıktı. Bir süre Paris’te yaşadı. 1955’te aldığı bir burs sayesinde yeniden ABD’ye döndü. Gördüğü şey başka bir ‘Amerika’ydı. Hızlı tempolu ve finans merkezli ABD, sınıfsal ve ırksal eşitsizlikler içinde büyük bir gerilim taşıyordu.

28 bin fotoğraf çekti. Bu külliyatın arasından 83 tanesini seçti ve ‘The Americans’ ismiyle kitaplaştırmak istedi. Kitap, Amerikan fotoğrafçılığının o dönemdeki hâlinden o kadar tartışmalı bir sapmaydı ki ABD'li bir yayıncı bulamadı. Bu nedenle kitap ilk olarak Fransa’da ‘Les Américains’ adıyla yayımlandı. Etkisi yayıldı, bir yıl sonra ABD’de de yayımlandı.

Kitabın önsözünü, ‘Zen Kaçıkları’ ve ‘Yolda’ gibi kitapların yazarı, ABD’de Beat Kuşağı akımının kurucusu Jack Kerouac kaleme aldı. Ömür boyu sürecek bir dostluğun önemli anlarından biriydi bu destek. Kerouac, ‘kıvraklığı, gizemi, dehası, hüznü ve gölgelerin tuhaf esrarengiziyle daha önce görüşmemiş bir tarz’ olarak nitelediği bu fotoğraflar hakkında ‘Amerika’dan hüzünlü bir şiirin filme çekilmiş hâli’ diye de bahsediyor.

📚 N. Toros Mutlu’nun makalesi: ‘Heterotopik bir coğrafya olarak fotoğraf: Robert Frank, The Americans ve yolculuk’

🎧 Bir foto’nun şarkısı Kat Frankie’den ‘People’: “I don’t know why they clutch their faiths” 

📸 Daha fazla fotoğraf.

pazar önerileri

• Hidden Orchestra albümü: ‘Night Walks’ 
• Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘Zamanlaman harikaydı’, Kültür: ‘Zaman gobleninde Demeter iplikleri’, Günlük Doz (24 Kasım): ‘Unut beni’, Business: ‘Kralın dönüşü: Sam Altman’ 
• Fotoğraflarla İl il 25 Kasım eylemleri: (1), (2), (3).
• Yazar İpek Çalışlar, akademisyen Sevgi Uçan Çubukçu’nun moderatörlüğündeki oturumda anlatıyor: ‘Atatürk ve Kadın: Duygular ve İlişkiler’ 
• Şef Hazer Amani’nin programı ‘Lezzete Yolculuk’ bölümü: ‘Karaköy’ 
• R.H. Lossin’in yazısı (çev. Elçin Gen): ‘Refik Anadol’un MoMA Sergisi Üzerine: Teknoloji, Sanat, Propaganda’ 
• Şokopop’un ‘Biri Bizi (G)Özetliyor’ serisinin ilk bölümü: ‘Türkiye'nin Reality ile İmtihanı (%100 Akmerkez İçerir)’ 
• Berna Büyükbayrak’ın derlemesi: ‘İstanbul’da en ağır yaşanan kışlar’