Sayı: 149 - Ortalama okuma süresi: 5 dakika (1.468 kelime)

Hatırladıklarımız: 'Bir Düşüşün Anatomisi'

Deniz Özmen

Hatırlamak unutmaktır. Bir şeyi hatırlamayı seçmek aslında birçok şeyi unutmayı seçmek değil midir? Hafızamızda aradığımız şey zaten hatırlamaya hazır ve meyilli olduğumuz şeydir. Ona fazlasıyla kolay ulaşırız belki. Peki gerçek bu mudur? “Bunun gerçekte ne olduğuyla hiçbir ilgisi yok” der Vincent. Bunun gerçekle, yani dış gerçeklikte olanlarla hiçbir ilgisi yoktur. Her şey iç gerçekliğimizle; neye inandığımız, dahası inanmak istediğimiz ve dolayısıyla neyi hatırladığımızla ilgilidir. Freud'un dediği gibi, "Dışsal (dış gerçeklikte olan) rastlantıya inanabilirim ama içsel (ruhsal) eylemlerde rastlantıya inanmam".*

Varoluşumuza dair can alıcı sorular soran ‘Bir Düşüşün Anatomisi’ (Anatomy of a Fall), Cannes'da bu sene Altın Palmiye'yi aldı ve Justine Triet bu ödülü alan yalnızca üçüncü kadın oldu. Film ayrıca festival tarihinde hem ‘Palme d'Or’ hem de ‘Palm Dog’ ödülünü alan ilk film. Snoop'un filmdeki sessiz ve kapsayıcı varlığının böyle taçlandırılması hoş bir sürpriz.

Fotoğraf: NPR

(Editörün notu: Yazıdaki bazı yorumlar hikâyedeki bazı gelişmeler hakkında bilgi içerir.)

Kült olmaya aday ‘Bir Düşüşün Anatomisi’, kocasının, Fransız Alpleri'nde yaşadıkları 'yapım aşamasındaki' evlerinin çatısından esrarengiz düşüşü ve ölümü sonrasında, Sandra'nın baş şüpheli olarak aklanma sürecini ve bu süreçte hem oğlu Daniel'in iç dünyasında hem de ikisinin ilişkisinde yaşanan gelgitleri anlatıyor.

Bu yapım aşamasındaki ev bana Daniel'in yapım aşamasındaki ruhsallığını düşündürüyor. Daniel dört yaşında geçirdiği bir kaza sonucu görüşünü önemli ölçüde kaybetmiş ve bunun sonucunda babasının kararıyla evde eğitim görmeye başlamış 11 yaşında bir çocuk. Dışarıda olup biteni çok iyi görememesi sebebiyle içeride olup bitenleri anlamaya, en azından anlama çabasına hem daha yatkın hem daha aşina sanki. "Anlamam lazım" diyor, ona ölümü (belki de böyle bir ölümü) anlamanın mümkün olmadığını söyleyen vaftiz annesine. Daniel'in hayatına devam edebilmesi için babasının ölümünü anlam dünyasında bir yere oturtması gerekiyor ve belki de filmin büyük çoğunluğu onun iç dünyasında yaşanan bu sürecin sahnelenmesinden ibaret.

Daniel bu filmin ana karakteri bence; yani bize yoldaşlık eden, bildiğini ve bilmediğini paylaşan, sorduğumuz soruları soran kişi. Film boyunca piyanoda sadece dinleyerek ve hissederek sökmeye çalıştığı gitar parçası gibi neyin nereye ait olduğunu, olayların da notalar gibi bir bütünlük oluşturabilmesi için nasıl sıralanmaları gerektiğini sökmeye çalışacak.

Hem ölen babasının yasını tutmaya ve onu haksızlık etmeden -hakkını yemeden- hatırlamaya çalışan hem de geride kalan tek ebeveynini kaybetmekten korkan Daniel'in işi zor. Hiçbir şeyi kaçırmamak istemesinin ve 'ancak bir çocuğun aklına' gelebilecek yollar denemesinin sebebi bu sorumluluğun ağırlığından olsa gerek. Daniel'in bu süreçte tanıklığı ve karşı karşıya kaldığı belirsizlik, mahkemenin vereceği hükmün ötesine geçecek.

Bir daha hiçbir şeyin aynı olmayacağını, aynı anlama gelmeyeceğini o da biliyor. Marge'ın söylediği gibi bir seçim yapması gerek, bu seçim de bir şeylere mal olacak elbet. Sandra ona, "Keşke biraz daha çocuk kalabilseydin" diyor.

Nitekim hatırlamak istediğimiz gibi hatırlarız, unutmak istediğimizi de unuturuz çoğu zaman. Her şeyi hatırlamak mümkün değil. Ve bazen sonradan ve birden hatırlarız, bütün parçaları birleştirecek şeyi. Daniel mahkemenin son gününde babasıyla yaptığı o can alıcı araba yolculuğunu anlattığında bir yanımız buna inanmak ister. O da inanmak isteyen yanıyla anlatır zaten. Bir seçim yapmıştır. Peki bu seçim içine sinmiş midir? Annesini sarıp sarmalamasına yetecek midir? 

Her şey yoruma açıktır, herkes gerçeği kendisi için yeniden yaratır. Bazen burnumuzun ucunda olan şeyi görmeyiz bazen de kimsenin görmediği şey bize malum oluverir. Saf ve bozulmamış hâliyle bizi orada bekleyen bir geçmişimiz yoktur. Geçmiş her hatırlanışta yeniden yazılır ve/ya da kurgulanır. Bizim kaçınılmaz kaderimizdir bu. Her gerçek bir seçim ve her seçim de içinde kazançlar ve kayıplar barındıran bir karar anıdır. Dünyaya gelişimizin hikâyesi…

Her şey dünyaya kavuşmamızla başlar. Annemizin yüzüne, ağaca, güneşe, sonsuz biçim ve ilişkinin var olduğu koca bir evrene. Ama bu arada bir şeyi kaybetmişizdir. Belki de her şeye değecek olan o şeyi. Bir daha asla tam anlamıyla kavuşamayacağımız, anne karnının zamansız bütünlüğünü. Yani bu bahiste kazanmak bir bakıma kaybetmektir. Ve o hâlde asıl soru: Neyi kaybetmeyi göze alabiliriz?

Sandra'nın dediği gibi; kaybettiğinde olabilecek en kötü şey olmuştur ve bununla yüzleşmekten başka yapacak bir şey kalmaz. Ama kazandığında bir zafer coşkusu yaşamayı beklersin, bunun bir mükâfatı olmalıdır. Ve bazen olmaz. Madalyonun öteki yüzünde kaybedilen şeyin hüznü, tortusu ağır basar. Nitekim Sandra özgürlüğünü ve tescillenmiş suçsuzluğunu kazanmış ama bu esnada oğlunun saflığını kaybetmiştir. Daniel küçülmüş Sandra'yı göğsüne basar ve öperek yatıştırır. 

Nihayetinde bir hikâyenin ne kadarı gerçek ne kadarı kurgu bilemiyoruz. Sandra'nın kocasını öldürmeyi planlayan bir kadının hikâyesini yazması gibi, hayal ettiklerimizden sorumlu tutulabilir miyiz? Düşündüğümüz ve belki de arzuladığımız şeyler gerçekte ne yaptığımıza, nasıl bir insan olduğumuza dair ne söyler? Filmler bu yüzden vardır biraz da. ‘Bir Düşüşün Anatomisi’ ise bu gizemi beceriye dönüştürüyor ve bize derdini buradan anlatıyor. 

Sandra ve -kocası- Samuel'in ilişkisine dair mahkemede 'iddia edilenler' dışında hiçbir fikrimiz yokken bir anda bize 'gerçek'ten bir parça gösterilir. Düşüşten önceki gün ikisinin arasında yaşanan bir tartışmanın ses kaydı mahkemeye sunulur ve bize oradakilerin sahip olmadığı bir ayrıcalık tanınır. Kayıtta yer alanları izleme ayrıcalığı. Belki bu sayede gerçeğe dair bir fikrimiz olacaktır, Samuel'in gözlerinde, Sandra'nın bir hareketinde yakalayacağızdır onu. Ama hayır. Bu ayrıcalık tam da en çok ihtiyaç duyduğumuz noktada bizden alınır ve tartışma fiziksel bir hâl aldığında sahne kesilir. Mahkemeye döneriz. Seslerden kimin ne yaptığını anlamak mümkün değildir ve yine elimizde Sandra'nın sözlerinden başka hiçbir şey yoktur.

Üstelik bu ses kaydının gerçekliğine gölge düşüren bilgiyi tam da onu dinledikten sonra ediniriz: Samuel edebî bir çalışma için son altı aydır hayatından bazı kesitleri kayıt altına almaktadır. Yani aslında tanık olduğumuz bu tartışmanın ne kadarının gerçek olduğundan ne kadarının bir edebi malzeme olarak kullanılmak üzere yönlendirildiğinden, hatta kurgulandığından tam emin olamayız. 

Filmin bütün yolları kaçınılmaz olan tek gerçeğe çıkıyor. Hatırlamak, inanmak, hesaplaşmak. Bunların hepsi insana ait, insana mahsus. Esas mesele mahkemenin Sandra'yı aklaması değil tabii, Sandra'nın kendini aklaması. Daniel'in mahkemede ne söylediği değil, neye inananacağı ve neyi hatırlayacağı önemli olan. Gerçekte ne olduğunun hiçbir önemi yok. Mahkemeler gerçeğin peşinde değildir, onu sadece iç mahkemelerimizde bulabiliriz. Kendimiz için. 

Ve hikâyenin sonunda sahip olduğumuz şeyi pek az hatırlarız belki, bizimle kalan ve ısrar eden kaybettiklerimizdir.

*Freud, S. (1901). The Psychopathology of Everyday Life. Penguin Classics.

gündem

Fotoğraf: Depo Photos

Irak’ın kuzeyinde PKK’yla çıkan çatışmalarda cuma gününden bu yana 12 asker hayatını kaybetti. Millî Savunma Bakanlığı, belirlenen hedeflere yönelik hava harekâtlarının devam ettiğini açıkladı.

• İYİ Parti, AKP, MHP ve Saadet Partisi grupları, TBMM Genel Kurulu’nda ortak bildiri yayınladı. TBMM’nin bir kapalı oturum düzenlenmesi ve ortak hareket edilmesi gerektiğini savunan CHP'nin hazırladığı bildiriyi ise grup başkanvekili Ali Mahir Başarır, Genel Kurul'da okudu. Bildiride ‘ulusal yas’ ilan edilmesi istendi. İYİ Parti lideri Akşener de aynı talebi dile getirdi.

Almanya'da yapılan bir dilbilim araştırmasına göre, ortam sıcaklığı konuşma tonunun seviyesini etkiliyor. Bu nedenle tropik ülkelerdeki diller genellikle daha yüksek sesle konuşulurken soğuk bölgelerde daha sessiz iletişim kuruluyor. Ortalama ses şiddetinin en yüksek olduğu bölgeler Ekvador çevresi olarak tespit edildi. Araştırmada toplam 5 bin 293 dil, gürültülü veya sessiz olarak sınıflandırıldı.

SpaceX şirketinin kurucusu Elon Musk'ın tüp içinde uçak hızında yolculuk vaat eden fütüristik ulaşım girişimi Hyperloop One, çalışmalarını sonlandıracak. Havasız tüpler içinde uçak hızında ulaşım sağlanması planlanan projeyle, Los Angeles'tan San Francisco'ya 30 dakikada seyahat edilmesi öngörülmüştü. Şirket 2020 yılında ilk ve tek insanlı testini gerçekleştirdi ancak kapsül yalnızca saatte 160 kilometre hıza ulaşarak hedeflenen saatte 1.225 kilometrelik hızın çok gerisinde kaldı.

bir foto

Şeriban Alkış

Garry Winogrand o kadar üretken bir fotoğrafçı ki ömrünü çalışmalarını sergilemeye, hatta fotoğrafları işlemeye dahi yetiremeyenlerden. “Fotoğraf çekerken hayatı görüyorum/öğreniyorum” diyen ABD’li sokak fotoğrafçısı Winogrand, 1984’te henüz erken bir yaşta hayatını kaybettiğinde arkasında henüz hiç işlenmemiş 6 bin 500 rulo film bırakmıştı. Kanser teşhisi konulduktan yalnızca bir ay sonra 56 yaşında hayatını kaybetti.

60’lı ve 70’li yıllarda ABD’nin bambaşka sokaklarında gezinen Winogrand, sokak fotoğrafçılığını bir tarz olduğu kadar bir tavır olarak da tanımladı.

Paris’teki bir Winograd fotoğrafları sergisinin küratörü Leo Rubinfien’in belirttiği gibi sırf daha fazla fotoğraf çekebilmek için (Winograd’ın deyimiyle hayatı görebilmek için) çoğu zaman acelece çalıştı ve fotoğraflarını işlemeye pek de vakit ayırmadı.

Winograd’ın tekniğe olan ilgisizliğinin, her gün sokağa çıkıp çılgınca fotoğraf çekme arzusuyla, hatta takıntılı bağlılıyla ilişkilendirenler var. Winograd’ın kendisi bile çılgın vizörünü kontrol almakta zorlanmış olsa gerek. İlk eşi Adrienne Lubeau da ”Garry ile evli olmak, bir lensle evli olmak gibiydi” demiş.

Winograd’ın bu ‘aceleciliği’, fotoğraflarında gördüğümüz insanların duygularına da yansıyor. Genellikle görünmez olmaya çalışan sokak fotoğrafçılarının aksine Winograd, fark edilmekten çekinmiyor, hatta bizzat varlığını hatırlatıyor. Dağınık ama yine de bir geometrisi olan fotoğraflardaki insanlar genellikle günlük işlerini yapan ve hüzünlü, gergin, umursamaz yüzleriyle ‘varlığını ölümsüzleştirenler’. O kadar ‘orada’ hissettiriyor ki, tam da bu fotoğraf çekildikten sonra ne oldu diye merak ediyorsunuz.

📸 Daha fazla fotoğraf.

Fragman: Sasha Waters Freyer yönetmenliğinde ‘Garry Winogrand: All Things Are Photographable’ belgeseli.

pazar önerileri

• 208 şarkılık ‘Super Naturel’ seçkisi: ‘Pure Funky Disco’ 
• Kapsül’de bu hafta | Spor: ‘10 maddede 2023’te basketbol’, Kültür: 'Şu ağaç süsleme geleneğimiz', Günlük Doz (22 Aralık): ‘Yokademi’, Business: ‘20 milyon dolarlık fesih’. 
• Deniz Alphan ve Hülya Ekşigil’in gastronomi podcasti ‘Yedik İçtik’ bölümü: ‘Mehmet Yaşin’ 
• ‘Pandora'nın Merakı' programında yazar Gündüz Vassaf, kendisinde iz bırakan kitapları ve filmleri anlatıyor.
• Levon Bağış’ın tarifi: ‘Sıcak şarap’ 
• Altyazı seçkisi: ‘2023’ün en iyi dizileri’
• Yenal Bilgici’nin yazısı: ‘Ne kadar İngilizce konuşmak yeterlidir?’