Sayı: 172 - Ortalama okuma süresi: 8 dakika (1.850 kelime)

İstanbul'da konser sektörü küllerinden doğdu mu?

Barış Akpolat

İstanbul bir şekilde hayatta kalmanın yolunu bulanların şehri. Üstüne beton dökülse de bir şekilde kendine bir çatlak bulup yeşeriyor. Hani kaldırımda bulduğu aralıktan çıkan çiçek bazen yamuk yumuk bir ağaca dönüşür ya. İstanbul’un bir zamanlar dillere destan olan gece hayatı da o hesap. Bu yaz ‘sold-out’ konser haberleri sebebiyle “O günler geri mi dönüyor?” sorusunun peşine düştüm.

1992’de Bryan Adams ile başlayan efsane stadyum konserleri, 2000’li yılların başına denk gelen muhteşem şehir efsanelerine konu olan kulüp dönemi, 2007-2008 sonrası sonu gelmeyecek sandığımız yabancı konser furyası. Ve asla bitmeyen partiler. İstanbul çok seçim gördü, asayiş yüzünden çok partide ışıklar açıldı bir anda, çok üstler arandı. Bunlardan hiçbiri ortamlara döviz kuru kadar balta sallamadı ama… 

İstanbul'un ilk stadyum konserini veren Bryan Adams, 18 Ekim’de Ülker Sports Arena’da sahne alacak. 

Hürriyet gazetesinden içeri adımımı attığımda yıl 2005’ti. Üniversite ikinci sınıftaydım, cebimde beş kuruş yoktu. Sadece içine hiç kapanmadan sürekli müzik indiren emektar PC’mden gelenleri yüklemek için cebimden çıkardığım iPod’um sayesinde yüz binlerce adım attım. 

Konserlere gidip sevdiğim müzisyenlerle şamata yapma hayalimi gerçekleştirmeme çok az kalmıştı. Elime geçen şansları elimden geldiğince doğru kullandım ama ülke şartları da pek bir elverişliydi hani. Belki de sadece doğru zamanda doğru hamleyi yapabilme denen şeyi hayatımda bir kez olsun başarmıştım. Hikâyelerini okuduğum sanatçılar bir bir ülkeye geliyordu. Kulislerde söyleşiler yapıp albüm kritikleri yazıyor, uyumadan koşturuyordum. Gençtim, hızlıydım ve tarifsiz bir biçimde eğleniyordum.

İlk müzik röportajımı gerçekleştirdiğim Daft Punk sonra Tool, Mark Knopfler, Judas Priest, Ozzy Osbourne, Massive Attack, Macy Gray, REM, U2, Bon Jovi, Slash, Metallica, Rihanna, Madonna ve böyle yüzlerce dev isim daha. 2005-2011 arasında yaşadıklarımız hiç bitmeyecek bir rüya gibiydi. 

Ozzy Osbourne/Artık pek yaşanmasa da zamanında İstanbul'daki konserler öncesinde yurtdışına gidip bu efsane isimlerle İstanbul konseri öncesi yayınlamak üzere röportajlar yapardım. (2010)

Amacım “Ah ah gençler festival nedir bilmiyor üstadım” gibi cümleler kurmak değil ama alım gücünün hızla düştüğü, sponsorların etkinliklere ayırdığı bütçenin karşılığını alamadığını düşündüğü yıllar da bize yakın. Türlü yasaklar, maddi imkânsızlıklar, artan döviz kurları ve enflasyon oranlarının yarattığı habitat, sektöre büyük darbe vurdu. Etkinliklere sponsor olurken markalar, kendilerine kelime oyunlu mahlaslar uydurmaya başladı. Festivaller köşeye sıkıştırıldı. Bazıları ismini değiştirdi, bazıları aramızdan ayrıldı. 

2024 enteresan bir yıl olarak kayıtlara geçmeye gebe. 12 Haziran Megadeth konseri açıklandığı gün içinde biletlerinin bitmesi hepimize şok geçirtti. Kimileri yerel seçim öncesi döviz kurlarıyla bağlantı kurdu, “İnsanlar sıkıldı tabii büyük konser bulunca hemen biletlere saldırdı” diyen de oldu. Çok uzun zamandır ilk kez “Birileri kesin kara para aklıyor” tartışmaları döndü. “Yok artık” diyerek yola devam ettik tabii ki. 

Megadeth’ten hemen sonra Scorpions’un 23 Mayıs Küçükçiftlik Park konseri açıklandı ve biletler neredeyse aynı gün içinde bitti, konserde 12 bin kişi vardı. Grup iki gün sonra bir daha sahne aldı, onun da biletleri tükendi. İngiliz metal grubu Iron Maiden solisti Bruce Dickinson’un 19 Temmuz konserinde ise sadece 1.705 liralık sahne önü biletleri kalmış. Onların da konser tarihine kadar çoktan biteceğine eminim. Gelelim İsveçli Opeth’e. Zorlu PSM’nin konseri açıkladığı gün biletleri tükendi. 

Bunca yıllık konser geçmişim var, binlerce konser izledim İstanbul’un böyle bir yıl geçirdiğine şahit olmadım. Bilet fiyatlarının bu denli yüksek, alım gücünün ise gittikçe düştüğü bu dönemde bu konserlerin saatler içinde biletlerinin tükenmesi hakkında bilet sahipleriyle konuşmadan sadece fikir yürütebiliriz. 

Bahsettiğim ekonomik dengesizlik ve durmadan oynayan döviz kuru, organizatörleri genellikle zor durumda bıraktı. En büyük sorun her zaman için oynayan kur yüzünden değişen ödeme planıdır. 

Yani bir yabancı grupla anlaşıldığı gün ile paranın ödendiği gün arasındaki kur farkı ciddi bir zarar sebebidir. Türkiye'de bu konudaki en büyük problemin, dinleyicilerin bilet alma alışkanlığının ne yazık ki ekonomik koşullar ve bazı alışkanlıklar yüzünden tam oturmamış olmasına bağlardım. Köklü etkinliklerimizin hepsi belli markaların sponsorlukları altında gerçekleştirilir. Sponsorsuz sadece bilet ve alandaki içki satışı ile hiçbir yabancı sanatçı ücreti karşılanamaz derdim.

Fakat o zamanlar öngöremediğim bir faktörü şu anda çok net görüyorum. Bu süre zarfında yaşanan en önemli şey konsere giden, eğlenen, kulüplere para harcayan kitlenin değişimi: Nesil değişti. Sponsor da olsa katılımcı artık etkinliklere para harcamayı yük değil zorunluluk olarak görüyor.

Zaz/istanbul (2011)

Elbette her zaman sponsor ve davetiye olacak ama konserlere giden neslin değişmesi, yaş grubunun küçülmesi bir farklılık yaratmış olabilir.

Bu konuda oturup saatlerce müzik konuştuğum dostlarımdan biri olan Salon İKSV Direktörü Deniz Kuzuoğlu’nun kapısını çaldım: “Pandeminin ardından, 2022’de bu yeni seyirci yaş kitlesinin de heyecanıyla konserlerin doluluğu artmıştı fakat deprem, seçim, ekonomik koşullar derken bir denge bulunamadı ne yazık ki… Ama umutluyuz ve heyecanlıyız çünkü dinleyiciler özellikle gençler konser, festival istiyorlar. Çünkü onların nesli, 20-25 yaşlarındakiler, bir iki sene öncesine kadar zaten kapalı kaldı, ondan öncesinde de 18 yaş altındalardı. Şu an daimi olarak onlara ‘eskiden şu konserler olurdu’ diye anlatıldığından onlar da öyle konserler görmek istiyorlar. Yaş ortalamasını ben kendi etkinliklerimde de görüyorum. Yaklaşık 15-16 senedir bu sektörde çalışıyorum. Pandemi öncesinde yaş ortalaması 30’un üzerine çıkmıştı ama pandemiyle beraber yaş ortalamaları 25 ve altına düştü. Bu güzel bir gelişme, yeni bir seyirci geliyor.”

Biz konuşurken Salon İKSV’de Glass Beams ve Miles Kane, Salon haricinde ise Chris Isaac gibi bir isim sold-out olmuştu bile. “İlginin bu şekilde olması tabii ki mutlu ediyor fakat özellikle Türkiye’de bu işin şöyle bir formülü var o nedenle hızlıca satıldı diyemiyoruz çünkü yukarıda da bahsettiğim gibi satacağından emin olunan birçok ismin de bir yandan henüz tükenmediğini de görüyoruz. Umarım satışa çıkan güzel işler her zaman değerini ve seyircisini bulur çünkü bu kültür-sanat adına tüm Türkiye’nin kazancı olur” diyor Kuzuoğlu.

Madonna'nın 1993'teki İstanbul konseri afişleri (Depo Photos)

Açıklandığı anda herkesin aklını kaçırarak biletleri adeta yok ettiği gruplardan biri ise Zorlu PSM’deki Arctic Monkeys olmuştu. Sektörde 30 yılını dolduran arkadaşlarımdan girişimci, organizatör ve danışman Hakan Özdemirci “Yaklaşık 15 yıldır irili ufaklı festival ve konserler organize ettik. Şu sıralar yabancı işlere olan iştahı en son Gezi sürecinde yaşamıştım. Özellikle metal dinleyicisi hep sadıktır, müziğin arkasında dururlar. Popüler işler genellikle arkasına aldığı rüzgâra bağlıdır. Büyük ve garanti isimler hariç güvenilir olduğunu düşünmüyorum. Biz bunun en güzel örneğini Zorlu’da Arctic Monkeys ile yaşadık. Bir dakika içinde 8 bin 200 bilet satıp 20 bin üzeri talep almıştık” diyor. 

Bu konuyu ayakta tutan kilit taşının, alım gücünün düşmesine, kurların artmasıyla yükselen biletlere rağmen gelen “Biletler tükendi” haberlerinin olduğunun farkındaydım. Hakan’a bunu sormasam olmazdı. 

Özdemirci şöyle anlatıyor: “Bu kurlar ile yabancı işlerin arkasında duracak organizatör, yatırımcı veya mekânların çoğalması çok değerli. Burada markaların da yeniden müziğe geri dönmesi, karşılığını bulması ve hedefledikleri kitlelere ulaşmaları çok önemli. Konserlerin nerede ve ne zaman olduğu kadar sürdürülebilir olması kesinlikle dediğin gibi ekonomik koşullara bağlı. Pandemi ile gelen karamsarlığın şu günlerde pozitif yöne evrilmesini, eş zamanlı özgürlükleri geri getirme umudu olarak da görüyorum”.

Madonna konseri öncesi İnönü Stadyumu'ndaki son hazırlıklar (1993/Depo Photos)

Türkiye’de devasa konserlere imza atan, beraber Torino’da U2 izlediğim, saatlerce müzik konuştuğum ve fikirlerine çok değer verdiğim Pozitif’in genel müdürü Ayşegül Turfan’a durgunluğun bitip bitmediğini sordum. 

“Türkiye gerçekten ilginç bir ülke, büyük krizler devamında özellikle bazı sektörler için yeni fırsatlar doğurabiliyor. Canlı müzik piyasası arada bir her anlamda her yerden darbe alsa da oldukça dinamik bir sektör. Zaman zaman sessizliğe gömülse de küllerinden yeniden doğuyor mutlaka. Umarız yavaş yavaş 2013 öncesi stadyum konserlerinin, büyük festivallerin ve mottomuz olan müziğin hiç susmadığı günlere geri dönebiliriz. ‘Durgunluk bitti’ demeye korkuyor insan ama bence artık özellikle Massive Attack, Scorpions, Megadeth, Judas Priest gibi İstanbul'da bir nevi klasikleşmiş isimler de tekrar gelebiliyor olmaktan oldukça memnun. Onlar yavaş yavaş diğer isimleri getirebilmenin yolunu açmış oldu. Artık üzerimize sinen bu durgun ruh hâlinden sıyrılıp işe ve yola koyulmanın vakti geldi!” diyen Turfan, köklü festival Soundgarden’ın bu yıl, bana göre İstanbul’un en güzel konser mekânlarından biri olan Parkorman’a taşınma kararını hatırlatıyor.

“Festivali son dört seferdir Bomontiada'da, ekonomik sebeplerden dolayı en fazla iki yabancı sanatçıyla gerçekleştirebildik. Yerli isimlerle yarattığımız program da oldukça başarılı olmuştu. Ancak 2023 sonlarına doğru önümüze heyecan verici, hem kendi alanlarında rüştünü ispat etmiş Floating Points, Mount Kimbie gibi hem de hızla yükselen, daha önce Akbank Caz Festivali’nde, Babylon'da sahne almış ve sold out olmuş Ezra Collective ve Greentea Peng gibi isimler gelince ‘Neden bu işi yaz ortasına ve ormana taşımayalım?’ dedik.”

Klasik müzik camiası ne durumda?

Bu arada dipten ve çok büyük bir güçle piyasayı arzunun içine alan rap’ten bahsetmeden olmaz. Özellikle Volkswagen Arena Uniq’teki her seferinde biletleri tükenen Gazapizm, Ezhel, Motive gibi isimler sektöre çok büyük bir genç kitleyi soktu. 

Bu türün dinleyicisinin yaş skalasının çok genç olduğunu göz önünde bulundurursak elimize çok ciddi bir done geliyor. Burada ters köşe yapıp klasik ve deneysel müzik konusunda çok net bir duruşu olan Borusan Sanat Yönetmeni Aydın Dorsay’a o camiayı sordum. 

Justin Timberlake/İTÜ Stadyumu (2014)

“Biletlerin tükenmesi izleyicinin bazen canını sıksa da bazen de ‘Bir sonraki sefer bilet almak için bu kadar beklememeliyim’ uyarısıdır. Son dönemde biletleri erken biten konserler hakkında eksik veya yanlış bilgiler ya da çeşitli dedikodular da kulağımıza sıkça geliyor. Organizatörlerden aksi bir bilgi gelmedikçe bunlara inanmamak gerekir. Borusan Sanat olarak yıllardır devam eden abonmanlık sistemimizle, konserlerimizin biletlerini önceden satışa çıkarmaya ve pandemi öncesine kadar da yüzde 90’lara varan doluluğu tüm sezon içinde yakalamaya alışmıştık. Pandemi sonrası bütün dengeler değişti. Şimdilerde bilet satışlarında yine artışlar var. Ekiplerimiz farklı satış stratejileriyle doluluğumuzu eski rakamlarımıza çekmeye çalışıyor. Günümüz şartlarında, bilet alan izleyicilerin bir sebepten dolayı etkinliğe katılamadığı çok oluyor. Oturmalı konserlerde, son dakikada gelmeyen izleyicinin biletini satmak her zaman daha zordur. Esas konu bilet satışı gibi görünse de konsere katılım da çok önemlidir. Çünkü dolu salonlar hem organizatörü hem sanatçıyı hem de diğer katılımcıları daha çok motive eder.”

İstikrar sektörü ileriye taşıyacak

Bu, gerçekten çok uzun ve detaylı incelenmesi gereken bir konu. Çok farklı fikirlerin olduğu, bazen gözden kaçan parametrelerin işin tüm rengini değiştirdiği bir sistemin içindeyiz. Yazıda görüş aldığım sektör insanlarının ve benim en kesin olan fikrimiz, şu anda net bir ivme yakalandığı ve bunu korumamız gerektiği. Sanatçı, organizatör, katılımcının bir arada sektörü ayakta tuttuğu bir düzenin korunması şart. Hakan Özdemirci'ye göre kendimizi ifade etmek için bu konserlere ihtiyacımız olduğu kadar gelecek yıllar için iyi de bir plana ihtiyaç var. 

Depeche Mode vokali Dave Gahan (2013)

Deniz Kuzuoğlu ise “Özellikle son 10 senedir bir sene önceden plan yapmakta zorlanıyoruz. 2013’ten itibaren 2022’ye kadar aslında her yaz ülkede ve dünyada, sektörü olumsuz etkileyecek, hatta durmasına yol açacak bir şey oldu. Geçen sene de aynı şekilde sekteye uğrayan konserler oldu. Olumsuz bir durum oluşmazsa aslında ‘Yılın ilk yarısı iyi geçti’ diyebiliriz ama sektörün büyümesi için 3-4 yıllık sabit bir gidişat gerekiyor” cümleleriyle sektöre esas gereken şeyin stabilite ve istikrar olduğunun altını çiziyor.

Sektörel planlamanın iyi yapıldığı bir sistemde bilet fiyatları dengeli olacaktır. Katılımcı da hem bilet alırken hem içeride içki içip yemek yerken kazıklanmadığını hissettiği bir düzlemde konsere ve festivale daha fazla ilgi gösterecektir. Türkiye'nin konser ve festival anlamında inanılmaz bir potansiyele sahip olduğu, hatta bu potansiyelin Avrupa'dan daha büyük bile olduğunu söylemek mümkün.

Özellikle çeşitli kültür politikaları ve yaratılan ekonomik zorluklar sebebiyle organizatör ve sponsorların meseleye küstürülmesinin yarattığı düzensizlik yüzünden potansiyelimizi kullanamıyoruz. 

Yine de nüfusun genç olması, etkinlik seçeneğinin çoğalması ve hâlâ bazı idealist organizatörlerin varlığı sektörü bir şekilde ayakta tutuyor. Bizim gibi sektör bileşenleri ve katılımcıya düşen görevse festival alanlarında yerimizi alıp tarihe not düşmek.

pazar önerileri

İllüstrasyon: Emiliano Ponzi, The New Yorker.

Haruki Murakami’nin yazısı (çev. Can Koçak): ‘Bir kediyi terk etmek: Babamla anılarım’

Radiohead canlı kaydı (2017): ‘Live from Coachella Valley Music and Arts Festival’

Kapsül ekibinden Eylül Naz Baklacı, ‘19 Mayıs, stadyumlar ve kolektif hafıza’ başlıklı yazısını ‘Hepsi Bu Hafta Oldu’ programında Armağan Çağlayan’la konuşuyor: “Stadyum bir ortak alandı. İnsanları stadyumdan çıkardığınızda, oraya dair hatıralar da kayboluyor.”

Dilek Atlı’nın incelemesi: ‘Atatürk’ün işaretleyip not aldığı 195 eser’

Kadıköy Anadolu Lisesi’nin mezuniyet töreninde öğrencilerin sırtlarını dönerek okul müdürü Ali Fuat Güney’i protesto ettiği anlar.

Senarist Ece Yörenç, Netflix’te yayınlanan ‘Kimler Geldi Kimler Geçti’ dizisini anlatıyor:   ‘Modern aşk’

‘Erkan Can ve Güven Kıraç Karavanda’ programı bölümü: ‘Ayvalık’

Kapsül’de bu hafta | İyi Yaşam: ‘Sevmediğimiz tatları nasıl severiz?’, Spor: ‘Hız treni: Pep, Arteta ve Klopp’, Kültür: ‘Yayıncılıkta yeni çıkmazlar’, Günlük Doz (24 Mayıs): ‘Bir alışveriş bir iş’, Business: ‘Kömür karası’.